Horæ ad usum Parisiensem, Paris c.1300-1320
Copenhagen KB Thott 534 4° f.186-204
|
Commendatio Animarum Horæ ad usum Parisiensem, Paris c.1300-1320 Copenhagen KB Thott 534 4° f.186-204 |
Commendatio Animarum
The Commendation of the Souls was a choir service of such a unique liturgical form that we must
assume it is of very ancient origin, perhaps even preceding the origin of the 'Officium defunctorum'
in the form we know it since the 11th century.
The opening verses: 'Subvenite' with the respons: 'Chorus angelorum nos suscipiat et in sinu Abrahe ibi nos collocet'
were carved in stone on the cathedrals in France, in the form of angels carrying the souls to Heaven: 'in sinu Abrahæ'.
A pictorial metaphor generated by the words, a hieroglyph for paradise as Emile Mâle called it.
In France did the 'Commendatio' become obsolete for theological reasons in the early 15th century,
where it only occur in books of hours written for people who were brought up in the 14th cent.
By 1430 (when it last is seen here) were the owners probably between 40 and 50 years of age.
The younger generation did abandon this old liturgy and turned towards the more dramatical
Apocalyptic version of the Last Judgment, with a stronger emphasis on purgatory and the horrors of eternal damnation.
 | |
| Souls carried to Heaven by Angels
(Rouen c.1420-1430) Opening of the Commendation of the Souls, Codex cuj f.154v Private Collection in Denmark |
| f.186 | [Officium defunctorum explicit, Preces:] /Oratio. Deus venie largitor. Oratio. Deus in cuius miseratione anime fidelium requiescunt famulis et famulabus tuis omnibus ubique [+in xpo] quiescentibus da propitius veniam peccatorum ut a cunctis reatibus absoluti tecum sine fine letentur. Oratio. Fidelium deus omnium conditor et redemptor animabus famu=// |
| f.186v | /lorumque tuarum et omnium fidelium defunctorum remissionem cunctorum tribue peccatorum . ut indulgentiam quam semper optaverunt piis supplicationibus consequantur. Qui vivis et regnas deus . per omnia secula seculorum. Amen. Requiescant in pace. Amen. [Commendatio animarum.] Ci commence commendacion . pour les trespassez. R. Subvenite sancti dei occurrite angeli domini suscipientes eorum animas offerentes eas in conspectu altissimi. V. Chorus angelorum eas suscipiat et in sinu abrahe eas collocet. Offerentes eas in conspectu altissimi. Kyrieeleyson. Xpeeleyson. Kyrieeleyson. Pater noster. Oremus. Tibi domine commendamus animas omnium fidelium defunctorum ut defuncti seculo tibi vivant et que per fra-// |
| f.187 | /gilitatem mundane conversationis peccata adviserunt . tu veniam misericordissime pietatis absterge. Per xpm dñm nrm. amen. Oroison. Misericordiam tuam domine sancte pater omnipotens eterne deus pietatis affectu rogare pro aliis cogimur qui pro nostris supplicare peccatis nequaquam sufficimus tamen de tua confisi gratuita pietate et inolita benignitate clementiam tuam deposcimus carorum nostrorum et omnium fidelium defunctorum ad te revertentes suscipias cum pietate . adsit eis angeliis testamenti tui michael . et per manus sanctorum angelorum tuorum inter sanctos et electos tuos in sinu abrahe. ysaac. et iacob eas collocare digneris. qua= // |
| f.187v | /tinus liberate de principibus tenebrarum et de locis penarum nullis iam primeue nativitatis vel ignorantie aut proprie iniquitatis seu fragilitatis confundantur erroribus sed potius agnoscantur a tuis et a sancte beatitudinis tue requie perfruantur . atque cum magni iudicii dies advenerit inter sanctos et electos tuos resuscitasti gloria manifeste contemplationis tue perpetuo sacientur. Per xpistum dominum nostrum. Amen. Ant. Suscipiat. Psealme. [Ps.113] In exitu israel de egypto : domus iacob de populo barbaro. Facta est iudea sanctificatio eius : israel potestat eius. Mare vidit et fugit : iordanis conversus est retrorsum. Montes exultaverunt ut arietes : et colles // |
| f.188 | /sicut agni ovium. Quid est tibi mare quod fugisti : et tu iordanis quia conversus est retrorsum. Montes exultastis sicut arietes : et colles sicut agni ovium. A facie domini mota est terra : a facie dei iacob. Qui convertit petram in stagna aquarum : et rupem in fontes aquarum. Non nobis domine non nobis : sed nomini tuo da gloriam. Super misericordia tua et veritate tua : nequando dicant gentes ubi est eorum. Deus autem noster in celo : omnia quecumque voluit fecit. Simulacra gentium argentum et aurum : opera manuum hominum. Os habent et non loquentur : oculos habent et non videbunt. Aures habent et non audient : nares // |
| f.188v | / habent et non odorabunt. Manus habent et non palpabunt . pedes habent et non ambulabunt : non clamabunt in gutture suo. Similes illis fiant qui faciunt ea : et omnes qui confidunt in eis. Domus israel speravit in domino : adiutor eorum et protector eorum est. Domus aaron speravit in domino : adiutor eorum et protector eorum est. Qui timent dominum speraverunt in domino : adiutor eorum et protector eorum est. Dominus memor fuit nostri : et benedixit nobis. Benedixit domui israel : benedixit domui aaron. Benedixit omnibus qui timent dominum : pusillis cum maioribus. Adiciat dominus super vos : super vos et super filios vestros. Bene-// |
| f.189 | /dicti vos a domino : qui fecit celum et terram. Celum celi domino : terram autem dedit filiis hominum. Non mortui laudabunt te domine : neque omnes qui descendunt in infernum. Sed nos qui vivimus benedicimus domino : ex hoc nunc et usque in seculum. Requiem eternam. Antienne. Suscipiat vos xpistus qui vocavit vos et in sinu abrahe angeli deducant vos. Oremus. Oroison. Omnipotens sempiterne deus qui humano corpori animam ad similitudinem tuam inspirare dignatus es . dum te iubente pulvis in pulverem reveritur <revertitur>. ymagines tuas cum sanctis et electis tuis eternis sedibus precipias sociari . eas que ad te re=// |
| f.189v | /vertentes de egypti partibus blande leniter que suscipias . et angelos tuos sanctos eis obviam mittas . viam que illis iusticie demonstra . et portas glorie tue aperi. Repelle quesumus domine ab eis omnes principes tenebrarum . et agnosce depositum fidele quod tuum est. Suscipe domine creaturas tuas non a diis alienis creatas sed a te solo deo vivo et vero quia non est alius preter te domine . et non est seculum opera tua . letifica clementissime deus animas omnium fidelium defunctorum et clarifica eas in multitudine misericordie tue . memineris quesumus iniquitatum earum antiquarum et ebrietattum quas suscitavit furor maligni desiderii . licet enim peccaverint : tamen te non negave-// |
| f.190 | /runt . sed ligno fidei insigniti te qui omnia . et eos inter omnia fecisti fideliter adoraverunt. Qui vivis et regnas deus. Per omnia secula seculorum. Amen. Ant. Chorus angelorum.* Psealme. [Ps.114] Dilexi quoniam exaudiet dominus vocem orationis mee. Quia inclinavit aurem suam michi : et in diebus meis invocabo. Circumdederunt me dolores mortis : et pericula inferni invenerunt me. Tribulationem et dolorem inveni : et nomen domini invocavi. O domine libera animam meam misericors dominus et iustus : et deus noster miseretur. Custodiens parvulos dominus : humiliatus sum et liberavit me. Convertere anima mea in // *[Notice that the antiphon comprises all the following psalms 114-118, full text f.203] |
| f.190v | / requiem tuam : quia dominus benefecit tibi. Quia eripuit animam meam de morte : oculos meos a lacrimis pedes meos a lapsu. Placebo domino in regione vivorum. Psealme. [Ps.115] Credidi propter quod locutus sum : ego autem humiliatus sum nimis. Ego dixi in excessu meo : omnis homo mendax. Quid retribuam domino : pro omnibus que retribuit michi. Calicem salutaris accipiam : et nomen domini invocabo. Vota mea domino reddam coram omni populo eius : preciosa in conspectu domini mors sanctorum eius. O domine quia ego servus tuus : ego servus tuus et filius ancille tue. Disrupisti vin-// |
| f.191 | /cula mea tibi sacrificabo hostiam laudis : et in nomine domini invocabo. Vota mea domino reddam in conspectu omnis populi eius : in atriis domus domini in medio tui ierusalem. Psealme. [Ps.116] Laudate dominum omnes gentes : laudate eum omnes populi. Quoniam confirmata est super nos misericordia eius : et veritas domini manet in eternum. Psealme. [Ps.117] Confitemini domino quoniam bonus quoniam in seculum misericordia eius Dicat nunc israel quoniam bonus : quoniam in seculum misericordia eius. Dicat nunc domus aaron : quoniam in seculum misericordia eius. Dicant nunc qui timent dominum : quoniam in seculum mi-//sericordia eius. De tribulatione invocavi dominum : et exaudivit me in latitudinem dominus. Dominus michi adiutor : non timebo quid faciat michi homo. Dominus michi adiutor : et ego despiciam inimicos meos. Bonum est confidere in domino : quam confidere in homine. Bonum est sperare in domino : quam sperare in principibus. Omnes gentes circuierunt me : et in nomine domini quia ultus sum in eos. Circumdantes circumdederunt me : in nomine domini quia ultus sum in eos. Circumdederunt me sicut apes . et exarserunt sicut ignis in spinis : et in nomine domini quia ultus sum in eos. Impulsus eversus sum ut caderem : et dominus suscepit me. Fortitudo mea et // |
| f.192 | / laus mea dominus : et factus est michi in salutem. Vox exultationis et salutis : in tabernaculis iustorum. Dextera fecit virtutem . dextera domini exaltavit me : dextera domini fecit virtutem. Non moriar sed vivam : et narrabo opera domini. Castigans castigavit me dominus : et morti non tradidit me. Aperite michi portas iustitie : et ingressus in eas confitebor domino : hec porta domini iusti intrabunt in eam. Confitebor tibi domine quoniam exaudisti me : et factus es michi in salutem. Lapidem quem reprobaverunt edificantes : hic factus est in caput [ms: capitel?] anguli. A domino factum est istud : et est mirabile in oculis nostris. Hec est dies quam fecit dominus : exultemus // |
| f.192v | /et letemur in ea. O domine salvum fac : o domine [bñ]prosperare benedictus qui venturus est in nomine domini. Benediximus vobis de domo domini : deus dominus et illuxit nobis. Constituite diem sollennem in condempsis : usque ad cornua altaris. Deus meus es tu et confitebor tibi . deus meus es tu et exaltabo te. Confitebor tibi quoniam exaudisti me : et factus es michi in salutem. Confitemini domino quoniam bonus : quoniam in seculum misericordia eius. Psealme. [Ps.118] Beati immaculati in via : qui ambulant in lege domini -> |
| f.193 | ->Iustificationes tuas custodiam non me derelinquas usquequaque. Psealme. [Ps.118, 9] In quo corrigit adulescencior viam suam : in custodiendo sermones tuos. -> |
| f.193v | ->non obliviscar sermones tuos. Psealme. [Ps.118, 17] Retribue servo tuo vivifica me et custodiam sermones tuos. -> |
| f.194 | ->et consilium meum iustificaciones tue. Psealme. [Ps.118, 25] Adhesit pavimento anima mea : vivifica me secundum verbum tuum. -> |
| f.194v | ->viam mandatorum tuorum cucurri cum dilatasti cor meum. Psealme. [Ps.118, 33] Legem pone michi domine viam iustificationum tuarum : et exquiram meam semper. -> |
| f.195 | /suspicatus sum quia iudicia tua iucunda. Ecce concupivi mandata tua : in equitate tua vivifica me. Psealme. [Ps.118, 41] Et veniat super me misericordia tua domine : salutare tuum secundum eloquium tuum. Et respondebo exprobrantibus michi verbum : quia speravi in sermonibus tuis. Et ne auferas de ore meo verbum veritatis usquequaque : quia in iudiciis tuis super speravi. Et custodiam legem tuam semper : in seculum et in seculum seculi. Et ambulabam in latitudine : quia mandata tua exquisivi. Et loquebar in testimoniis tuis in conspectu regum : et non confundebar. Et meditabar in manda-// |
| f.195v | /ta tua que dilexi. Et levavi manus meas ad mandata que dilexi et exercebar in iustificationibus tuis. Psealme. [Ps.118, 49] Memor esto verbi tui servo tuo in quo michi spem dedisti -> ->>Hec facta est michi quia iustificationes tuas exquisivi. Psealme. //[Ps.118, 57] |
| f.196 | /Portio mea dominus dixi custodire legem tuam. Deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo : miserere mei secundum eloquium tuum. Cogitavi vias meas et converti pedes meos in testimonia tua. Paratus sum et non sum turbatus : ut custodiam mandata tua. Funes peccatorum circumplexi sunt me : et legem tuam non sum oblitus. Media nocte surgebam ad confitendum tibi : super iudicia iustificationis tue. Particeps ego sum omnium timentium te : et custodientium mandata tua. Misericordia domini plena est terra : iustificationes tuas doce me. Ps. [Ps.118, 65] Bonitatem fecisti cum servo tuo domine : secundum verbum // |
| f.196v | / tuum. Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me : quia in mandatis credidi.-> ->>bonum michi lex oris tui super milia auri et argenti. Ps. [Ps.118, 73] Manus tue fecerunt me . et plasmaverunt me : da michi intellectum ut discam mandata // |
| f.197 | /tua. Qui timent te videbunt me et letabuntur : quia in verba tua supersperavi. ->> in iustificationibus tuis ut non confundar. Ps. [Ps.118, 81] Defecit in salutare tuum anima mea : et in verbum tuum super spe=// |
| f.197v | /ravi. -> Ps. [Ps.118, 89] In eternum domine verbum tuum permanet in celo -> |
| f.198 | ->Ps. [Ps.118, 97] Quomodo dilexi legem -> |
| f.198v | ->Ps. [Ps.118, 105] Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis meis -> |
| f.199 | ->Ps. [Ps.118, 113] Iniquos odio habui et legem tuam dilexi -> |
| f.199v | ->Ps. [Ps.118, 121] Feci iudicium et iustitiam non tradas me -> |
| f.200 | ->Ps. [Ps.118, 129] Mirabilia testimonia tua ideo scrutata est ea anima mea -> |
| f.200v | Ps. [Ps.118, 137] Iustus es domine et rectum iudicium tuum -> |
| f.201 | ->Ps. [Ps.118, 145] Clamavi in toto corde exaudi me domine -> |
| f.201v | ->Ps. [Ps.118, 153] Vide humilitatem meam et eripe me -> |
| f.202 | -> Ps. [Ps.118, 161] Principes persequuti sunt me gratis -> |
| f.202v | -> Ps. [Ps.118, 169] Appropinquet deprecatio mea in conspectu tuo -> |
| f.203 | / te : et iudicia tua adiuvabunt me. Erravi sicut ovis que periit : quere servum tuum domine : quia mandata tua non sum oblitus. Requiem eternam dona eis domine. Et lux perpetua luceat eis. [Antiphona.] Chorus angelorum vos suscipiat et in sinu abrahe ibi vos collocet. ut cum lazaro quondam paupere eternam habeatis requiem. Oroison. Viri vulneris novitate perculsi <percussi> et quodam modo cordibus sauciati . misericordiam tuam mundi redemptor flebilibus vocibus imploramus . ut carorum nostrorum et omnium fidelium defunctorum animas ad te qui fons pietatis es revertentes blande leniterque suscipias . et si quas ille ex carnali commemoratione contraxe=// |
| f.203v | /runt maculas : tu deus inolita benignitate clementer deleas . pie indulgeas anime . oblivioni in perpetuum tradas . atque hanc laudem cum ceteris reddituras et ad corpora propria quandoque reversuras sanctorum tuorum cetibus aggregari precipias. Qui cum deo patre et spiritu sancto vivis et regnas deus. Per omnia secula seculorum. Amen. Pater noster. Et ne nos. Sed libera nos a malo. Amen. Verset. In memoria eterna erunt iusti. R. Ab auditione mala non timebunt. V. A porta inferi. R. Erue domine animas eorum. V. Credo videre bona domini. R. In terra viventium. Domine exaudi orationem meam. Et clamor meus ad te veniat. Oremus. Oroison. Partem beate resurrectionis ob=// |
| f.204 | /tineant anime omnium fidelium defunctorum . vitamque eternam habere mereantur in celis . per te ihesu xpe salvator mundi. Qui vivis et regnas. per omnia secula seculorum. Amen. Oroison. Deus cui soli competit medicinam prestare post mortem . presta quesumus . ut anime omnium fidelium defunctorum terrenis exute contagiis in tue redemptionis parte munerentur. Per xpistum dominum nostrum. Amen. Oroison. Absolve quesumus domine animas omnium fidelium defunctorum ab omni vinculo delictorum ut in resurrectionis gloria inter sanctos et electos tuos resuscitasti respirent. Per eum qui venturus est iudicare vivos et mortuos et seculum // |
| f.204v | / per ignem. amen. Anime omnium fidelium defunctorum per misericordiam dei in xpisti nomine requiescant in pace. Amen. ->>(13 lines blank)// |
| f.205 | explicit // [f.205-206 later manuscript additions] |