Canticum Canticorum - CHD Tutorial

Sources for the Hours of the Virgin
Canticum Canticorum Salomonis
Marian Chapters, Antiphons and Versicles from the Song of Songs

As sources for the text in Books of Hours were especially 3 books in the Old Testament important. The psalms are occupying the majority of pages, Ecclesiasticus furnished most of the capitula in the Hours of the Virgin (with the important predictions taken from Isaia), and the Canticum Canticorum was the foundation of the general Marian vocabulary, and source for a large number of antiphons and chapters.
Canticum Canticorum is a beautiful oriental erotic poem, for some mysterious reason included in the Old Testament. In medieval exegesis and theology did it serve as a song of praise for the Virgin Mary, and the vocabulary has penetrated all veneration of the Virgin, including the Horae beate Marie Virginis from the very beginning in the 12th cent. (The antiphons were already present in the earliest regular liturgical offices for the special feasts of the Virgin during the year).
In the complete text below are some of the most used quotations highlighted in blue incipits. These are capitula or antiphons used all over Western Europe (some are still found in the Officium parvum in the Roman Breviary). In some local uses are other textparts also included, and quotations of single phrases are found everywhere. The publication of a xylographic flemish edition of Canticum Canticorum as a beautifully illustrated block-book in the 15th cent. is well known. The reasons for the publication must be seen in the light of the dramatic increase in Marian devotion towards 1500, which eventually became so appalling to humanist intellectuals (like Melancthon), that it contributed to the protestant movements. In 13th century Hours from Liège did the Song of Songs also provide three lessons at Matins (2nd Nocturn) with responsories and versicles.
Symbola Mariae

The Latin Vulgata text was taken litterally, as it is illustrated in a french woodcut from around 1500 cut after a model by a good miniaturist working in Paris, and used in several parisian editions of Horae (prints among others by Th. Kerver and G. Hardouin), where scrolls of text are shown with a corresponding visualisation of the symbols and so-called "Names of Mary". Without knowledge of the imposed Marian symbolism in Canticum Canticorum is the picture unintellegible: Lines like "Veniat dilectus meus in hortum suum", or: "Descendi in hortum nucum, ut viderem poma convallium" and "Dilectus meus descendit in hortum suum --- et lilia colligat." are the background settings for the picture.
At the top is God as ruler of the World, saying:
Tota pulchra es amica mea et macula non est in te. [Cant. 4,7 - common antiphon]
To the left of the Virgin:
Pulchra ut luna. [Picture of the Moon, Cant. 6,9]
electa ut sol, [Picture of the Sun, Cant. 6,9]
Porta celi. [A city gate]
Plantacio rose. [A rose bush]
Cedrus exsaltata. [Scroll around a tree]
Puteus aquarum viventium [Water font in stone, Cant. 4,15]
Virga iesse floruit. [Branch in blossom, common typology to the birth of the Virgin, from Isaias 11,1]
Ortus conclusus. [Enclosed garden, Cant. 4,12 - common antiphon, cf. Speculum humane salvationis chapter 3: Ortus conclusus et fons signatus significat Mariam.]
To the right of the Virgin:
Stella maris. [A star, cf. the hymn: Ave maris stella, found in all Horae]
Sicut lilium inter spinas. [A lily, Cant. 2,2 - Parisian and Carthusian antiphon]
Turris david cum propugnaculis. [Tower in a city, Cant. 4,4 - Typology to the Marriage of Mary and Joseph in Speculum Hum. Salv. chapter 6]
Oliva speciosa. [Scroll around a tree]
Speculum sine macula. [A round mirror]
Fons ortorum. [A fountain, Cant. 4,15 - common antiphon]
Civitas dei. [The city of God, i.e. the Heavenly Jerusalem]

		Incipit liber CANTICUM CANTICORUM SALOMONIS, quod Hebraice dicitur Sir Hasirim.
Cap.	V.	Caput I.
1	1	Osculetur me osculo oris sui : quia meliora sunt ubera tua vino,
1	2	fragrantia unguentis optimis. Oleum effusum nomen tuum : ideo adulescentulae dilexerunt te.
1	3	Trahe me : post te curremus in odorem unguentorum tuorum. Introduxit me rex in cellaria sua : exultabimus et laetabimur in te, memores uberum tuorum super vinum : recti diligunt te.
1	4	Nigra sum, sed formonsa, filiae Hierusalem, sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomonis.
1	5	Nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol filii matris meae pugnaverunt contra me, posuerunt me custodem in vineis : vineam meam non custodivi.
1	6	Indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum.
1	7	Si ignoras te o pulcherrima inter mulieres, egredere, et abi post vestigia gregum, et pasce hoedos tuos iuxta tabernacula pastorum.
1	8	Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi te amica mea.
1	9	Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis : collum tuum sicut monilia.
1	10	Murenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento.
1	11	Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum.
1	12	Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur.
1	13	Botrus cypri dilectus meus mihi, in vineis Engaddi.
1	14	Ecce tu pulchra es amica mea, ecce tu pulchra es, oculi tui columbarum.
1	15	Ecce tu pulcher es dilecte mi, et decorus. Lectulus noster floridus :
1	16	tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina.
		Caput II.
2	1	Ego flos campi, et lilium convallium.
2	2	Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias.
2	3	Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Sub umbra illius, quam desideraveram, sedi : et fructus eius dulcis gutturi meo.
2	4	Introduxit me in cellam vinariam, ordinavit in me caritatem.
2	5	Fulcite me floribus, stipate me malis : quia amore langueo.
2	6	Laeva eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me.
2	7	Adiuro vos filiae Hierusalem per capreas, cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam, quoadusque ipsa velit.
2	8	Vox dilecti mei, ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles :
2	9	similis est dilectus meus capreae, hinnuloque cervorum; en ipse stat post parietem nostrum respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos.
2	10	En dilectus meus loquitur mihi : Surge propera amica mea, formosa mea, et veni.
2	11	Iam enim hiems transiit, imber abiit, et recessit.
2	12	Flores apparuerunt in terra nostra, tempus putationis advenit : vox turturis audita est in terra nostra :
2	13	ficus protulit grossos suos : vineae florentes dederunt odorem suum. Surge, amica mea, speciosa mea, et veni :
2	14	columba mea in foraminibus petrae, in caverna maceriae, ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis : vox enim tua dulcis et facies tua decora.
2	15	Capite nobis vulpes vulpes parvulas, quae demoliuntur vineas : nam vinea nostra floruit.
2	16	Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia
2	17	donec adspiret dies, et inclinentur umbrae. Revertere : similis esto, dilecte mi, capreae, hinnuloque cervorum super montes Bether.
		Caput III.
3	1	In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea : quaesivi illum et non inveni.
3	2	Surgam, et circuibo civitatem : per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea : quaesivi illum et non inveni.
3	3	Invenerunt me vigiles, qui custodiunt civitatem : Num quem diligit anima mea, vidistis?
3	4	Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea : tenui eum : nec dimittam donec introducam illum in domum matris meae, et in cubiculum genetricis meae.
3	5	Adiuro vos filiae Hierusalem per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam donec ipsa velit.
3	6	Quae est ista, quae ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae, et thuris, et universi pulveris pigmentarii?
3	7	En lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israhel :
3	8	omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi : uniuscuiusque ensis super femur suum propter timores nocturnos.
3	9	Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis Libani :
3	10	columnas eius fecit argenteas, reclinatorium aureum, ascensum purpureum : media charitate constravit propter filias Hierusalem :
3	11	Egredimini et videte filiae Sion regem Salomonem in diademate, quo coronavit illum mater sua in die desponsationis illius, et in die laetitiae cordis eius.
		Caput IV.
4	1	Quam pulchra es amica mea, quam pulchra es. Oculi tui columbarum, absque eo, quod intrinsecus latet. Capilli tui sicut greges caprarum, quae ascenderunt de monte Galaad.
4	2	Dentes tui sicut greges tonsarum, quae ascenderunt de lavacro, omnes gemellis foetibus, et sterilis non est inter eas.
4	3	Sicut vitta coccinea, labia tua : et eloquium tuum, dulce. Sicut fragmen mali punici, ita genae tuae, absque eo, quod intrinsecus latet.
4	4	Sicut turris David collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis : mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium.
4	5	Duo ubera tua, sicut duo hinnuli capreae gemelli, qui pascuntur in liliis,
4	6	donec adspiret dies, et inclinentur umbrae, vadam ad montem myrrhae, et ad collem thuris.
4	7	Tota pulchra es amica mea, et macula non est in te.
4	8	Veni de Libano sponsa mea, veni de Libano, veni : coronaberis de capite Amana, de vertice Sanir et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum.
4	9	Vulnerasti cor meum soror mea sponsa, vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui.
4	10	Quam pulchrae sunt mammae tuae soror mea sponsa, pulchriora sunt ubera tua vino, et odor unguentorum tuorum super omnia aromata.
4	11	Favus distillans labia tua sponsa, mel et lac sub lingua tua : et odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris.
4	12	Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus.
4	13	Emissiones tuae paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus, cypri cum nardo,
4	14	nardus et crocus, fistula et cinnamomum cum universis lignis Libani, myrrha et aloe cum omnibus primis unguentis.
4	15	Fons hortorum : puteus aquarum viventium, quae fluunt impetu de Libano.
4	16	Surge aquilo, et veni auster, perfla hortum meum, et fluant aromata illius.
		Caput V.
5	1	Veniat dilectus meus in hortum suum, et comedat fructum pomorum suorum. Veni in hortum meum soror mea sponsa, messui myrrham meam cum aromatibus meis : comedi favum cum melle meo, bibi vinum meum cum lacte meo : comedite amici, et bibite et inebriamini charissimi.
5	2	Ego dormio, et cor meum vigilat : vox dilecti mei pulsantis : Aperi mihi soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea : quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium.
5	3	Expoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos?
5	4	Dilectus meus misit manum suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum eius.
5	5	Surrexi, ut aperirem dilecto meo : manus meae stillaverunt myrrham, et digiti mei pleni myrrha probatissima.
5	6	Pessulum ostii mei aperui dilecto meo : at ille declinaverat, atque transierat. Anima mea liquefacta est, ut locutus est : quaesivi, et non inveni illum : vocavi, et non respondit mihi.
5	7	Invenerunt me custodes qui circumeunt civitatem : percusserunt me, et vulneraverunt me : tulerunt pallium meum mihi custodes murorum.
5	8	Adiuro vos filiae Hierusalem, si inveneritis dilectum meum, ut nuntietis ei quia amore langueo.
5	9	Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum? qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adiurasti nos?
5	10	Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus.
5	11	Caput eius aurum optimum : comae eius sicut elatae palmarum, nigrae quasi corvus.
5	12	Oculi eius sicut columbae super rivulos aquarum, quae lacte sunt lotae, et resident iuxta fluenta plenissima.
5	13	Genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentariis, labia eius lilia distillantia myrrham primam.
5	14	Manus illius tornatiles aureae plenae hyacinthis. Venter eius eburneus distinctus sapphiris.
5	15	Crura illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. Species eius ut Libani, electus ut cedri.
5	16	Guttur illius suavissimum, et totus desiderabilis :
5	16	talis est dilectus meus, et ipse est amicus meus, filiae Hierusalem.
5	17	Quo abiit dilectus tuus o pulcherrima mulierum? quo declinavit dilectus tuus, et quaeremus eum tecum?
		Caput VI.
6	1	Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatum, ut pascatur in hortis, et lilia colligat.
6	2	Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi, qui pascitur inter lilia.
6	3	Pulchra es amica mea, suavis et decora sicut Hierusalem : terribilis ut castrorum acies ordinata.
6	4	Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt. Capilli tui sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad.
6	5	Dentes tui sicut grex ovium, quae ascenderunt de lavacro, omnes gemellis foetibus, et sterilis non est in eis.
6	6	Sicut cortex mali punici, sic genae tuae absque occultis tuis.
6	7	Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, et adulescentularum non est numerus.
6	8	Una est columba mea, perfecta mea, una est matris suae, electa genetrici suae, viderunt eam filiae, et beatissimam praedicaverunt : reginae et concubinae, et laudaverunt eam.
6	9	Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata?
6	10	Descendi in hortum nucum, ut viderem poma convallium, et inspicerem si floruisset vinea, et germinassent mala punica.
6	11	Nescivi : anima mea conturbavit me propter quadrigas Aminadab.
6	12	Revertere, revertere Sulamitis : revertere revertere ut intueamur te.
		Caput VII.
7	1	Quid videbis in Sulamite, nisi choros castrorum? Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia principis. Juncturae femorum tuorum, sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis.
7	2	Umbilicus tuus crater tornatilis, numquam indigens poculis. Venter tuus sicut acervus tritici, vallatus liliis.
7	3	Duo ubera tua, sicut duo hinnuli gemelli capreae.
7	4	Collum tuum sicut turris eburnea. Oculi tui sicut piscinae in Hesebon, quae sunt in porta filiae multitudinis. Nasus tuus sicut turris Libani, quae respicit contra Damascum.
7	5	Caput tuum ut Carmelus : et comae capitis tui, sicut purpura regis vincta canalibus.
7	6	Quam pulchra es, et quam decora charissima, in deliciis.
7	7	Statura tua assimilata est palmae, et ubera tua botris.
7	8	Dixi : ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius : et erunt ubera tua sicut botri vineae : et odor oris tui sicut malorum.
7	9	Guttur tuum sicut vinum optimum, dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ruminandum.
7	10	Ego dilecto meo, et ad me conversio eius.
7	11	Veni dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis.
7	12	Mane surgamus ad vineas, videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica : ibi dabo tibi ubera mea.
7	13	Mandragorae dederunt odorem. In portis nostris omnia poma : nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi.
		Caput VIII.
8	1	Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae, ut inveniam te foris, et deosculer te, et iam me nemo despiciat.
8	2	Apprehendam te, et ducam in domum matris meae : ibi me docebis, et dabo tibi poculum ex vino condito, et mustum malorum granatorum meorum.
8	3	Laeva eius sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me.
8	4	Adiuro vos filiae Hierusalem, ne suscitetis, et evigilare faciatis dilectam donec ipsa velit.
8	5	Quae est ista, quae ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum? Sub arbore malo suscitavi te : ibi corrupta est mater tua, ibi violata est genetrix tua.
8	6	Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum : quia fortis est ut mors dilectio, dura sicut infernus aemulatio, lampades eius lampades ignis atque flammarum.
8	7	Aquae multae non potuerunt extinguere charitatem, nec flumina obruent illam : si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despicient eam.
8	8	Soror nostra parva, et ubera non habet; quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est?
8	9	Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea : si ostium est, conpingamus illud tabulis cedrinis.
8	10	Ego murus : et ubera mea sicut turris, ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens.
8	11	Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos : tradidit eam custodibus, vir affert pro fructu eius mille argenteos.
8	12	Vinea mea coram me est. Mille tui pacifici, et ducenti his, qui custodiunt fructus eius.
8	13	Quae habitas in hortis, amici auscultant : fac me audire vocem tuam.
8	14	Fuge dilecte mi, et assimilare capreae, hinnuloque cervorum super montes aromatum.
		EXPLICIT LIBER CANTICUM CANTICORUM

The text is a slightly adapted compromise with medieval sources, based on Joseph Franz Allioli: "Biblia Sacra vulgatae editionis. Die Heilige Schrift des alten und neuen Testamentes." 6.Aufl. Von Vogelsche Verlagsbuchhandlung, Landshut, Wien, Luzern 1845, Band IV p. 535-567.